Actualifita ye

Pronominalos

On pronominalo es on vocábulo cua referentian aut la parti-prendantos en la discurso eventanta (ex. mi, vi) aut álicu aut álico mentionita en ecuila discurso (ex., li, los, ecuilos). En Romániço, ci es sesa diferanta tipos di pronominalo: personisca, reflectiva, posesisca, demonstrativa, relativa, et nedefinita.


Pronominalos personisca

Por stricte parauler, ci es mere sesa personisca pronominalos en Romániço:

mi 1ma persono singulara nos 1ma persono plurala
vi 2ma persono singulara vos 2ma persono plurala
li 3ma persono singulara los 3ma persono plurala

Los desideranta expreser on plu alta grado di familiaritio aut anticuesca saporo paraulante ad únupla persono (ex., ad familiano aut íntima amico) potan user la secundaria pronominalo ti.

Notes che li referentian álica cunche ento di la triésima persono, nedicernante la sexo aut animationatitio:

Chi la postalisto consignin la paco? Sic, li consignin li hodie matine.

Áltera linguaġos divisan la triésima persono secuno sexo, animationatitio, etc. Ecuista diviso no es necesa en Romániço, mas es traductébila per la secundaria pronominalos il / ilos (máscula), el / elos (fémina), et ol / olos et ul / ulos (neutra*):

Chi la postalisto consignin la paco? Sic, ul consignin ol hodie matine.
Il dicin che el dicin...

* Ol inclusan mere entos nehumana; homi índican humana entos di sexo nedeterminationita per ul.

Omna ecuista pronominalos referentian entos specifichita, mas ci es anche dua pronominalos en Romániço por referentier ad diferanta tipos di entos nespecifichita. La unésima de ecuistos es homi, usata por referentier on nespecifichita persono aut personos generale, e.e. “le persono”:

Cua dicin ecuilo ad vi? ‘Homi’. ‘Homi’ multe paraulan, chi no? Certe sic.
Homi no aplausan la tenoro pro clarifer sua voço.
Homi potan gluter una pinto de sánguino ante le malatecer.

La duésima es lo, usata por referentier on situationo aut circumstantio, cuom la tempo, aut ad la continedo di la ántea fraso:

Lo pluvan.
Vi desíderan ecuila focilo, chi no, Zed? Abanties et prendes ol. Mi volitionan lo.
Lo importanta es no parecifer che nos pánican.

Pronominalos reflectiva

On pronominalo cua referentian la subjecto di on propositiono nominijezan reflectiva. En Romániço, ecuisto es identa ad la pronominalos personisca — ecepte ecuilos di la “triésima persono” (li, los), omna cua usan si:

Mi vúlnerin mi hodie.
Vi vúlnerin vi hodie.
Nos vúlnerin nos hodie.
El vúlnerin si hodie.
Los vúlnerin si hodie.

Se homi useban áltera pronominalo cam si en la última dua exemplos, lo significheban che la subjectos vúlnerin álicu áltera, no si ipsa:

El vúlnerin el hodie. (una persono vúlnerin áltera)
Los vúlnerin los hodie. (una grupo vúlnerin áltera)

Mémores che si referentian mere la subjecto di la propositiono en cua li es ponita, cua no sempre es la ċefa propositiono di la fraso.

El vidin che il vúlnerin il. (il vúlnerin áltera)
El vidin che il vúlnerin si. (il vúlnerin si ipsa)
El vidin il vulnerer si.*
El vidin il vulneranta si.*

* On infinitivo aut on participio cum on complemento ecuívalan ad on aparta propositiono.


Pronominalos posesisca

Posesisca pronominalos monstran cuo apertinan ad cua, et en Romániço es:

mea 1ma persono singulara nostra 1ma persono plurala
vua 2ma persono singulara vostra 2ma persono plurala
luya 3ma persono singulara lora 3ma persono plurala

La reflectivo es sua, et homi potan user iluya, eluya, oluya, et uluya por specificher la sexo. La nedefinito es homuya. La posesisca pronominalo di ti es tua.

Mea Deo! Ol es plena de stelos!
Cua es tua mandationo, mea magistro?
Vua féminos, mi desíderan comprer vua féminos. Vendes ad mi vua filiisos!
Nulu moves si aut mi derásculun eluya tota fardo!
Il mangin iluya fígato cum fabos et on bona Chianti.
Il mangin sua (propria) fígato cum fabos et on bona Chianti.
Revolutiono es sempre leġasca en la unésima persono, cuom “nostra revolutiono”. Lo es mere en la triésima persono — lora revolutiono — che li es desleġasca.
Ecuilos ec vos sufiçante fortunosa por haber incore vostra vivos, prendes los cum vos! Mas laces la membros cua vos perdin; los nun apertinan ad mi.
Lo no sufiçan succeser; homuya maxim bona amico deban faler.

Pronominalos et adjectivos demonstrativa

Romániço haban tria demonstrativa adjectivos — ecuista, ecuila, et tala — cua homi usan por indicher on referento secuno luya proximitio aut cualitio:

ecuista parva porcucio (hic)
ecuila parva porcucio (ilác)
tala parva porcucio

Homi potan user omna tria vocábulos sine cambiejo como pronominalos por la substantivos je cua los referentian:

Ecce la dua parva porcucios! Ecuista vadin ad mercato. Ecuila restin focare.

Transformite ad reala substantivos (per adjunto je -o ad sua radiços), los signífican no mere “ecuista/ecuila coso” mas “ecuista/ecuila afaro aut facto”.

Ecuista vadin ad mercato, et ecuisto plaçan ad mi, mas ecuila restin focare, et ecuilo iracifan mi.

Pronominalos relativa & cuestionisca

Relativa pronominalos referentian ad on persono aut coso expresita aut implicita en áltera propositiono:

Incontres la hómino cua incontrin Andy Griffith!
Incontres la sóriço cua incontrin Andy Griffith!
Mi no audin cuo la hómino cua incontrin Andy Griffith dicin.
Mi no audin, cuod perturbin mi.

Remarches che cua es nevarianta, etiam cuande li remplacian on substantivo plurala:

Incontres la hóminos cua incontrin Andy Griffith!
Ecce la hóminos je cua Andy Griffith incontrin.

Homi potan user relativa pronominalos en Romániço anche como cuestionisca pronominalos:

Cua incontrin Andy Griffith?
Cua es la hómino cua incontrin Andy Griffith?
Cuo la hómino cua incontrin Andy Griffith dicin?

En ecuista caso, la pluralo di cua es cuos:

Cuos (cua personos) incontrin Andy Griffith?

Cuestionisca pronominalos generale ponezan unésima en on fraso, mas ultre ecuisto la órdino je vocábulos en on Romániça fraso no altereçan post che homi transforman la fraso ad on cuestiono:

Cua Andy Griffith insultin? (Andy Griffith insultin álicu)
Cua insultin Andy Griffith? (Álicu insultin Andy Griffith)

Pronominalos nedefinita

Nedefinita pronominalos es los cua no referentian on particulara persono aut coso: álicu, álico, nulu, nulo, omnu, omno, cascunu.

Ben la unésima veço cuande homi occisan álicu, ecce la maxim difícila.
Mi desíderan nulo. Mi desíderan nulo. Mi desíderan nula contredono.
Omnu desíderan mea caro!